Archiwum Działu Sztuki i Techniki

Dział Sztuki Współczesnej

(poza Witkacym)

Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie wiedzy na temat prawie 1400 dzieł sztuki tradycyjnie pojmowanych, eksponowanych na ponad 360 wystawach i publikowanych w 400 wydawnictwach oraz wskazanie kulturotwórczej roli dzieł sztuki z Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. 

Ostatnia część artykułu poświęcona jest plakatowi i fotografii, które często nawet przez muzealników nie są uznawane za dzieło sztuki, choć w mojej ocenie tak jest. Wyodrębniam ten wątek, aby nie być posądzonym o sztuczne zawyżanie statystyk.

Kolekcja Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku powstawała w cieniu zwyczaju panującego w naszym kraju, zwanego prawem pierwokupu, które miało kilkanaście Muzeów Narodowych i innych placówek, a także w związku z priorytetem zbierania dzieł Witkacego w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. 

Kolekcjonowanie

W latach 60-tych, dokładnie od 1962 do 1969, pozyskano najwięcej dzieł do Działu Sztuki Współczesnej – ponad 400. W 1965 aż 160. Średnio każdego roku gromadzono po 52 eksponaty. Więcej niż 200 prac pochodziło z zakupów od artystów, instytucji i osób prywatnych. Prawie 200 uzyskano jako przekaz z Muzeum Okręgowego w Koszalinie oraz z Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie, tylko 8 otrzymano w darze. 

Interesujący jest zespół pierwszych 26 obiektów (uzyskanych przed zakupem obrazów Witkacego). Większość, 15 prac z tego zbioru wykonali uznani, nieżyjący mistrzowie np. January Suchodolski, Juliusz Kossak, Władysław Czachórski, Jacek Malczewski, Tadeusz Makowski, Teodor Axentowicz, Zygmunt Waliszewski, Józef Pankiewicz, Maria Jarema i Tadeusz Piotr Potworowski, Olga Boznańska (Portret Zofii Dziurzyńskiej – Rosińskiej z 1932). Więcej niż połowa z nich, to jest 14 łączyło się z synonimem sztuki w Polsce, czyli są to obrazy olejne na płótnie. Mniejszość to znaczy 11 prac pochodziło od artystów żyjących, często pedagogów jak: Józefa Wnukowa, Jerzy Tchórzewski, Czesław Rzepiński czy Jerzy Nowosielski (Modelka 1963) oraz innych artystów takich jak Władysław Jarocki, Vlastimil Hofman, Alfred Lenica, Marian Bogusz lub Henryk Stażewski (Relief szaro-niebieski, Nr 14-1962 z 1962). Ten pierwszy zbiór charakteryzował się encyklopedyczną zawartością, posiadającą silne znamiona edukacji artystycznej w dziedzinie przeróżnych kierunków sztuki polskiej. 

W późniejszym czasie dołączono obrazy znanych autorów: Piotra Michałowskiego, Maksymiliana Gierymskiego, Jana Matejki, Ludwika de Laveaux, Stanisława Wyspiańskiego, Jana Stanisławskiego, Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Piotra Stachiewicza, Józefa Mehoffera, Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Fryderyka Pautscha, Wojciecha Weissa, Alfonsa Karpińskiego, Rafała Malczewskiego i Ludomira Sleńdzińskiego. 

Do kolekcji włączono także niezwykły zbiór tuzina dzieł pochodzących od autorów związanych z niezależną intelektualnie Galerią Krzywe Koło z Warszawy (w tym dzieło wspomnianego Henryka Stażewskiego – dar autora). Pozyskano także dzieła twórców z Pomorza Gdańskiego (Kazimierza Śramkiewicza, Stanisława Michałowskiego i Kazimierza Ostrowskiego), Środkowego (Jerzego Niesiołowskiego, Ryszarda Lecha, Ignacego Bogdanowicza, Jerzego Fedorowicza, Ryszarda Siennickiego, Ireny Zahorskiej i Andrzeja Szulca) i Zachodniego (Ziemowita Szumana i Mariana Nyczki) jak również prace artystów czasowo pracujących na plenerach w Osiekach (Stanisława Fijałkowskiego czy Leszka Rózgi). 

W sumie zgromadzono powyżej 200 dzieł z dziedziny malarstwa (na papierze, płótnie, tekturze i dykcie), ponad 130 prac Polskiej Szkoły Grafiki, prawie 30 rysunków m.in. Andrzeja Wróblewskiego, niespełna 25 rzeźb – chociażby Henryka Kuny – i płaskorzeźb oraz 5 utworów Polskiej Szkoły Tkaniny Artystycznej np. Magdaleny Abakanowicz oraz prac autorów obcych z krajów socjalistycznych. 

W latach 70-tych zgromadzono więcej niż 380 dzieł. Najwięcej w 1977 ponad 70. Średnio, co roku gromadzono prawie 40 dzieł. 300 prac pochodziło z zakupów, więcej niż 60 uzyskano jako przekaz z Departamentu Plastyki Ministerstwa Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie i PWRN w Koszalinie, tylko 18 otrzymano w darze. 

Wówczas to zgromadzono spory zbiór grafiki – powyżej 170 obiektów. Dominowała tematyka marynistyczna autorów polskich i fińskich. Wątki pomorskie Cecylii Wiśniewskiej 20 odbitek, po kilkanaście rycin Wiesława Dembskiego i Jana Fabicha po kilka Stanisława Brzęczkowskiego, Andrzeja Strumiłły, Ryszarda Stryjca, Łukasza Rogińskiego, Jana Góry i Ryszarda Lecha. Ponadto parę grafik Romana Opałki.

Niewiele mniej uzyskano dzieł z dziedziny malarstwa, 150 obiektów – realistycznych Stanisława Witkiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Józefa Mehoffera i abstrakcyjnych Mariana Bogusza, Tadeusza Brzozowskiego, Jana Berdyszaka, Jana Tarasina, Władysława Jackiewicza, Tadeusza Dominika i innych chociażby Hugona Laseckiego.Ponadto 20 form przestrzennych, 15 płaskorzeźb i rzeźb np. Jerzego Jarnuszkiewicza, 15 rysunków w tym Władysława Podkowińskiego, ponad 10 szkieł artystycznych Tadeusza Szymańskiego i blisko 10 tkanin. 

W latach 80-tych pozyskano do Działu Sztuki Współczesnej powyżej 290 dzieł. Najwięcej w 1980 – 43. Średnio rocznie uzyskiwano tylko po 30 obiektów. Więcej niż 220 prac pochodziło z zakupów od artystów, instytucji i osób prywatnych, powyżej 50 uzyskano jako przekaz od instytucji m.in. od Rady – Państwowego Funduszu Zamówień Publicznych. W latach 80-tych nie otrzymano żadnego daru. 

Najwięcej zgromadzono grafik – ponad 120, w tym tekę z 20 odbitkami marynistycznymi Stanisława Rolicza, tekę 15 grafik różnych wybitnych autorów polskich, 10 prac Romana Cieślewicza, po kilka: Henryka Wańka, Janiny Kraupe, Andrzeja Kaliny, Mirosława Pawłowskiego, Antoniego Serbeńskiego, Wiesława Markowskiego, Leszka Rózgi i Bogumiły Pręgowskiej.

Z dziedziny malarstwa zgromadzono prawie 100 obiektów: Henryka Siemiradzkiego, Władysława Lama, Eugeniusza Gepperta, Jana Cybisa, 2 Benona Liberskiego, 6 prac Edwarda Dwurnika i wielu innych. Ponadto włączono do zbiorów 20 rysunków Adama Smolany, Jerzego Panka i Sławomira Mrożka, 20 form przestrzennych, a także kilka rzeźb i tkanin artystycznych. 

W latach 90-tych do Działu Sztuki Współczesnej trafiło więcej niż 100 dzieł. Najwięcej w 1990 22. Średnio każdego roku otrzymywano zaledwie po 10 obiektów. Powyżej 80 prac pochodziło z zakupów, 15 darów i dwa przekazy. W tym 41 grafik w tym Edmunda Piotrowicza, Mirosława Piotrowskiego, Tadeusza Dominika i Haliny Chrostowskiej, 36 dzieł z dziedziny malarstwa m.in. Stanisława Witkiewicza, Rafała Malczewskiego i Zofii Stryjeńskiej, 20 rysunków chociażby Jana Matejki, 3 rzeźby i płaskorzeźby. 

Od roku 2000 pozyskano do Działu Sztuki Współczesnej 61 dzieł. Najwięcej w 2001 – 28. Średnio każdego roku gromadzono jedynie po 12 dzieł. Ponad 50 obiektów pochodziło z darów, jeden sponsorowany zakup i jeden zakup muzealny. Uzyskano niespełna 40 obiektów z dziedziny malarstwa (np. Jana Berdyszaka, Mieczysława Wiśniewskiego i Stanisława Olesiejuka), 10 grafik (Andrzeja Kasprzaka), prawie 10 rysunków (w tym Jerzego Mazura). 

W sumie Dział Sztuki Współczesnej posiada ponad 520 dzieł malarskich na różnym podkładzie, powyżej 430 grafik, 100 rysunków oraz po 40 rzeźb i płaskorzeźb a także 40 form przestrzennych i niespełna 20 tkanin artystycznych. 

Eksponowanie

Od lat 60-tych po dzień dzisiejszy Dział Sztuki Współczesnej zorganizował 42 wystawy własne w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. 24 ekspozycje miały charakter tematyczny, a 18 monograficzny. Pierwszą była prezentacja Malarstwo polskie od połowy XIX stulecia, otwarta w salach odrestaurowanego słupskiego Zamku Książąt Pomorskich w dniu 12 czerwca 1965. Jak wspomina Janusz Przewoźny ostatecznie wystawiono zespół około 100 obrazów i rzeźb, prezentujący najważniejsze etapy rozwojowe sztuki polskiej od drugiej połowy XIX stulecia po współczesną twórczość plastyczną włącznie.

Przez ponad 40 lat prezentowano różnorodne problemy artystyczne przede wszystkim w twórczości polskich artystów: 

• w 6-tym dziesięcioleciu XX wieku akcentowano chronologię przełomu XIX i XX wieku,  
• w 7-mym dziesięcioleciu sztukę współczesną, Sztukę Młodej Polski, koloryzm, współczesnych Witkacego, plastykę marynistyczną, tkaninę unikatową,
• w 8-mym dziesięcioleciu, sztukę nowoczesną i współczesną, tematykę kobiecą, krajobrazy polskie,
• w 9-tym dziesięcioleciu, portrety, twórczość artystów bliskich Witkacemu, mitologię, martwą naturę, macierzyństwo,
• od 2000: odwrotne strony obrazów, a w cyklu Arkana Sztuki: perspektywę, abstrakcję, wybitnych twórców XIX i XX wieku, akty i portrety Polaków.

Przez więcej niż 30 lat wiele dzieł z działu fragmentarycznie uczestniczyło w wystawach monograficznych:

• w latach 70-tych: Jacka Malczewskiego i Tadeusza Makowskiego,
• w 80-tych Ignacego Bogdanowicza, Ireny Zahorskiej, Olgi Boznańskiej, Rafała Malczewskiego, Mieczysława Kościelniaka i Lecha Okołowa,
• w 90-tych Jana Fabicha i Mirosława Piotrowskiego,
• od 2000 roku: Marii Powalisz-Bardońskiej, Mariana Zielińskiego, Andrzeja Mariana Bartczaka, Stanisława Olesiejuka, Ludomira Sleńdzińskiego.

Najwięcej dzieł zawierały wystawy z cyklu Arkana Sztuki – około stu.

Od końca lat 60-tych do dzisiaj Dział Sztuki Współczesnej zorganizował ponad 30 wystaw własnych poza Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku:

• w 6 dekadzie 2: w Koszalinie i Kołobrzegu na temat realizmu i marynistyki,
• w 7 dekadzie 5: również na temat realizmu w malarstwie i grafice w: Świdwinie, Radawnicy, Unieściu, KMPiK w Słupsku, Pile,
• w 8 dekadzie: 4 o marynistyce, pracach w skórze z Plenerów w Krzyni, Pomorzu Środkowym w grafice i rysunku: w Człuchowie, BWA w Słupsku, dwukrotnie w Londynie, KMPiK w Słupsku,
• w 9 dekadzie: 16, międzynarodowa grafika marynistyczna, grafika, rysunek, pejzaż, wybór prac malarskich, trzykrotnie w Koszalinie, siedmiokrotnie w Empik w Słupsku, Bytowie, Flensburgu i czterokrotnie w Człuchowie,
• od 2000 roku 4: dotyczące odwroci obrazów, malarstwa przełomu wieków: w Koszalinie, Starogardzie Gdańskim, Białymstoku, a obecnie 36 dzieł zostało wyeksponowanych na wystawie Portret i Akt. Klasycy sztuki polskiej XIX i XX wieku w Galerii „A” w Starogardzkim Centrum Kultury w Starogardzie Gdańskim. 

Dzieła sztuki z Działu Sztuki Współczesnej 11 krotnie brały udział w wystawach obcych, ale w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku fragmentarycznie uzupełniając przyjezdne ekspozycje: 6-krotnie w latach 70-tych, 4-krotnie w latach 80-tych i raz w latach 90-tych. 

Największą grupę wystaw z udziałem dzieł należących do kolekcji Działu Sztuki Współczesnej stanowią ekspozycje organizowane przez obce muzea i galerie poza Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Pojedynczo, w parach albo po kilka lub więcej dzieł było prawie na 280 obcych ekspozycjach w okresie ostatnich 100 lat. Przed powstaniem Działu Sztuki Współczesnej od 1905 roku do końca lat 50-tych tylko kilkanaście razy. Najczęściej wypożyczano obiekty z Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w latach 70-tych aż 88 razy, kolejno w latach 90-tych 63 razy, a w 60-tych i 80-tych po 34 razy. Od roku 2000 już 37 razy. 

Podsumowując wystawy, jak dotąd najczęściej użyczano dzieła sztuki do: Warszawy 38 razy, do Koszalina 26, Krakowa 25 krotnie, do Szczecina 15 razy, Gdańska 12 razy, Łodzi 10, Sopotu 8, Bydgoszczy 7, Katowic i Kołobrzegu po 5, Wrocławia 4, Lęborka i Zakopanego 3. 

Eksponaty niejednokrotnie trafiały na wystawy za granicą, w układzie chronologicznym do: Monachium (L. Sleńdziński W łazience 1930), Berlina (L. Sleńdziński), Budapesztu (L. Sleńdziński), Aten (L. Sleńdziński), Amsterdamu (M. Jarema Penetracje 1958), Genewy (M. Jarema Kompozycja 1949), Moskwy (G. Zemła Warszawa 1963), Sztokholmu (Cz. Rzepiński Zaczęty dom 1962), Waszyngtonu (Jackiewicz Kompozycja III 1964), Wenecji (A. Strumiłło Gaz I 1971-1972), Gladsaxe (J. Fabich XXX 1971, St. Fijałkowski XXX 1965), Leningradu (L. Sleńdziński), Săo Paulo (Brzozowski Podsędek 1970, Cwiszenruf 1970), Turku trzykrotnie (grafika fińska i polska), Raumy, Carlisle (prace ze skóry), Oslo (A. Smolana Nereida 1974) i innych miejscowości.

Najczęściej prezentowanym dziełem na wystawach był obraz Ludomira Sleńdzińskiego W łazience z 1930 roku, eksponowano go 25 krotnie przez ponad 70 lat, następnie inne obrazy: 17 razy Zabójstwo biskupa Szczepanowskiego z 1892 Jana Matejki i Zaduma z około 1885 Władysława Czachórskiego, 14 razy Martwa natura ok. 1931 i Portret dziewczynki z ok. 1936 Zygmunta Waliszewskiego oraz W pracowni Jacka Malczewskiego 1913, 13 razy Portret Zofii Dziurzyńskiej-Rosińskiej 1932 Olgi Boznańskiej, Dziewczęta 1968 Juliusza Krajewskiego, Studium dziewczyny (portret Zeni) ok. 1930 Tadeusza Pruszkowskiego, Podsędek 1970 Tadeusza Brzozowskiego, Chłopiec (Apasz) ok. 1928 Władysława Lama i Studium głowy kobiety z XIX w. Henryka Siemiradzkiego, 12 razy relief Henryka Stażewskiego, dwa pastele Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Michałowskiego, Romana Kramsztyka, Czesława Rzepińskiego, 11 razy 4 dzieła, 10 razy 10 prac, 9 razy 20 obiektów i tak statystyka wzrasta wskazując, że tylko raz były pokazywane 244 dzieła (nie eksponowano jeszcze 225 z prawie 1400 dzieł, czyli 16 procent). 

Publikowanie

Publikowanie dzieł sztuki z Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku w katalogach wystaw, książkach, czasopismach, folderach itp. 

Najczęściej publikowanym dziełem jest obraz Zabójstwo biskupa Szczepanowskiego 1892 Jana Matejki 23-krotnie prezentowany w literaturze (w tym 14 razy z reprodukcją barwną, aż 5-krotnie odwróconą). 18 razy w wydawnictwach pojawił się obraz W łazience 1930 Ludomira Sleńdzińskiego, 15 krotnie W pracowni z 1913 Jacka Malczewskiego, 12 razy Portret Stanisława Ignacego Witkiewicza ok. 1920 Rafała Malczewskiego, 11 Chłopiec (Apasz) ok. 1928 Władysława Lama, 10 razy relief Integracje 1964-1966 Romana Opałki, 9 razy: Stefan Czarniecki pod Koldyngą ok. 1880 Juliusza Kossaka i Autoportret 1944 Józefa Mehoffera, 8 razy dzieła: Mariana Bogusza, Władysława Czachórskiego, Leona Kaplińskiego i Władysława Podkowińskiego, 7 razy obiekty: Tadeusza Brzozowskiego, Maksymiliana Gierymskiego, Zaduma Jacka Malczewskiego, Henryka Stażewskiego, Janusza Trzebiatowskiego i Zygmunta Waliszewskiego, 6 razy 23 eksponaty różnych twórców, 5 razy prace 19 innych autorów, 4 razy 42 artystów, 3 razy 79 i 2 razy 166. 1 raz było publikowanych 385 dzieł. Jak dotychczas 430 dzieł to znaczy 30% nie posiada bibliografii. 

Warto nadmienić, że prawie 30 publikacji wydanych przez pracowników Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku – to przede wszystkim katalogi wystaw i wydawnictwa towarzyszące naszym ekspozycjom. Ostatni katalog opublikowano w związku z wystawą w Starogardzie Gdańskim. 

Plakaty

W Dziale Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku znajduje się ponad 1600 plakatów pochodzących wyłącznie z darów. Historia tego zbioru sięga od lat 60-tych do 1999 roku i wówczas zgromadzono prawie 400 obiektów w tym tylko niespełna 50 filmowych zaprojektowanych przez współtwórców Polskiej Szkoły Plakatu. W latach 1988-1994 plakaty w małych ilościach były prezentowane na 4 różnotematycznych wystawach, wyłącznie poza Muzeum Pomorza Środkowego, w tym w placówkach słupskich: KMPiK, Teatr Dramatyczny, Młodzieżowe Centrum Kultury, a także w Zakładzie Kultury i Oświaty w Szczecinku. 

Od roku 2000 w Dziale Sztuki Współczesnej przybyło 1200 nowych plakatów w tym więcej niż 900 wykonanych przez artystów Polskiej Szkoły Plakatu, najwięcej o tematyce filmowej i kulturalnej, (a mniej niż 300 skomponowanych przez innych autorów). 

Zgromadzono dzieła wielu wybitnych autorów, tworząc największe grupy plakatów np.: Andrzeja Pągowskiego, Jakuba Erola, Wiesława Wałkuskiego, Jana Młodożeńca, Mariana Nowińskiego Mieczysława Wasilewskiego, Franciszka Starowieyskiego i innych.

Od 2000 roku Dział Sztuki Współczesnej przedstawił 500 plakatów w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku na 10 wystawach z cyklu Polska Szkoła Plakatu oraz 3 w cyklu Polski Plakat, ponadto czterokrotnie plakaty były wystawiane na ekspozycjach z cyklu Arkana Sztuki i Miasto nad Słupią i jego muzea. 

Większość plakatów posiada minimum 1 pozycję bibliograficzną polską albo zagraniczną. Za granicą bowiem nazwiska krajowych plakacistów są bardziej znane nawet od Witkacego. 

Fotografie

W Dziale Sztuki Współczesnej znajduje się ponad 100 fotografii. Większość Ryszarda Nowakowskiego SAS oraz Marii Šechtlowej. Fotografie były eksponowane na 4 wystawach, lecz niewiele z nich posiada bibliografię. 

Zakończenie

Reasumując w Dziale Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego znajduje się 2700 eksponatów poza dziełami Witkacego, które były eksponowane na prawie 400 wystawach i pojawiały się w kilkuset publikacjach. 

Zebrane tutaj informacje na temat dzieł sztuki z Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku mam zamiar wykorzystać do przygotowywanego przeze mnie albumu lub katalogu kolekcji dzieł poza Witkacym, który będzie na zasadzie corpus delicti elementem wizualnym w staraniach o pozyskanie nowego budynku na prezentację kolekcji z Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku ujmującej ostatnie 200 lat sztuki. Niniejszy album albo katalog będzie także pomocny dla osób i placówek, które chcą wypożyczyć albo publikować nasze dzieła. 

/Lucjan Hanak, XII.2005/