Karta z historii Pomorza – 13 XII 1534 – Zmiana opcji religijnej u Gryfitów

Data 13 grudnia ewidentnie kojarzy się z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce w 1981 roku. Pewne przełomowe decyzje, nie tyle polityczne, co religijne, miały miejsce tego samego dnia na Pomorzu w początkach renesansu.

W wyniku szerzących się wystąpień zwolenników luteranizmu i ich konfliktów z katolikami w państwie Gryfitów, obawiający się kolejnych zaburzeń (takich jak np. zamieszki w Słupsku skierowane przeciwko patrycjatowi i radzie miejskiej w 1525 roku), książęta Barnim Stary (1501-1573) i Filip I (1515-1560) powzięli pierwszą próbę urzędowego wprowadzenia nowego systemu teologicznego. Było to odpowiedzią na nastroje poddanych w wielu miastach Pomorza po obu stronach Odry. Księstwo Zachodniopomorskie było w owym czasie podzielone na dwie części: Księstwo Szczecińskie i Księstwo Wołogoskie.

13 grudnia 1534 roku zwołano obrady sejmu ziemskiego w Trzebiatowie i podjęto decyzję o reformie kościoła. Jej organizacją zajął się, przybyły z Wittenbergi, teolog Jan Bugenhagen (1485-1558), uczeń Marcina Lutra i autor obszernej kroniki pomorskiej „Pomerania”. Po zakończeniu sejmu książę Barnim w towarzystwie Bugenhagena udał się do Darłowa, kolejno do Sławna i Słupska celem dokonania wizytacji kościołów. Przyjęcie luteranizmu nie oznaczało oczywiście zmiany optyki doktrynalnej przez całe społeczeństwo, nie obyło się również bez sporów książęcych ze szlachtą czy mieszczaństwem, zwłaszcza w kwestii sekularyzacji majątku kościelnego. Niemniej początkowa faza reformacji sprzyjała rozwojowi nauki i sztuki. Jednym z wczesnych następstw była reorganizacja uniwersytetu w Gryfii (Greifswald), który otrzymał znaczne dobra kościelne. W Szczecinie powstało tzw. Pedagogium, związane z próbą utworzenia drugiego uniwersytetu pomorskiego.

Książę Filip I, cieszący się autorytetem u sąsiadów (m.in. w Polsce), przeszedł do historii przede wszystkim jako wybitny mecenas nauki i sztuki na Pomorzu. Na jego polecenie przy uniwersytecie w Gryfii założono bibliotekę. Znaczne zbiory książek posiadał w zamku w Wołogoszczy, interesował się także przeszłością Pomorza (zlecił np. badania nad słowiańską Winetą) czy architekturą. Przejawem jego zamiłowania do sztuki było ufundowanie tzw. „Opony Croya”, gobelinu przedstawiającego luterańskie wyznanie wiary Gryfitów i książąt saskich, stanowiącego jednocześnie portret rodowy. Dzieło to wykonane w Szczecinie około 1554 roku w pracowni Petera Heymansa, ukazuje dwie rodziny książęce: saską i pomorską, do których symbolicznie, z ambony zwraca się Marcin Luter. Co ciekawe, ten artystyczny memoriał odziedziczyła księżna Anna, był więc przechowywany w Słupsku do wymarcia rodu Gryfitów w 1684 roku.