Karta z historii Pomorza – 8 II 1296 – Związki pomorsko-wielkopolskie i śmierć Przemysła II

Przemysł II urodził się 14 października 1257 roku w Poznaniu jako pogrobowiec. Już jako piętnastolatek brał udział w wojnie przeciwko Brandenburgii (za sprawą swojego wuja i prawnego opiekuna księcia Bolesława Pobożnego), co miało go przysposobić do sztuki wojennej. W tym samym 1272 roku doszło do zawarcia pierwszego sojuszu z księciem Pomorza Gdańskiego Mściwojem II. Tenże, dążąc wcześniej do politycznego zjednoczenia ziem Pomorza Wschodniego, w zamian za pomoc w walce z krewnymi obiecał margrabiom brandenburskim Ziemię Gdańską (prawdopodobnie na zasadzie zwierzchności lennej). Askańczycy w 1271 roku zajęli grody na tym terenie wraz z Gdańskiem, zaś siły pomorskie nie były w stanie ich usunąć. Wsparcie Pomorzanom zaoferował Bolesław Pobożny, również walczący z Marchią. Zjednoczone siły pomorsko-wielkopolskie odzyskały Gdańsk i wyparły wroga z Pomorza. Układ pozostawał prawomocny nawet pomimo zawarcia przez Mściwoja II pokoju z Brandenburgią. Ciągłe zagrożenie z jej strony i niezdecydowanie księcia gdańskiego spowodowały szukanie porozumienia Wielkopolanina na Pomorzu Zachodnim. Zawarto układ z Barnimem I (ok. 1210-1278) poparty małżeństwem szesnastoletniego Przemysła II z wnuczką i wychowanicą księcia szczecińskiego – dwunastoletnią Ludgarą.

Bolesław Pobożny nazwany przez Rocznik kaliski mianem Maximus trumphator de Teutonicis i walczący do 1278 roku z Brandenburgią zmarł w kwietniu 1279 roku w Kaliszu przekazawszy uprzednio swoje dziedzictwo bratankowi. Przemysł II stał się władcą całej Wielkopolski i już 15 lutego 1282 roku zawarł z Mściwojem II w Kępnie sojusz, mający w niedalekiej przyszłości doprowadzić do zjednoczenia Pomorza Gdańskiego z Wielkopolską. Istnieją różne zdania co do istoty tego układu, ale w zgodzie ze źródłami najbardziej pozostaje stanowisko, iż był to układ jednostronny – darowizna za życia Mściwoja II na rzecz Przemysła II (m.in. Wojciech Kętrzyński). Książę wielkopolski został wówczas formalnie księciem pomorskim, jednak na czas życia swego darczyńcy ustąpił mu swoje prawa.

Akceptacja społeczna układu miała miejsce we wrześniu 1284 roku w Nakle, gdzie spotkało się rycerstwo i możnowładztwo Pomorza i Wielkopolski. Potwierdzono wtedy w pełni prawa Przemysła względem Pomorza Gdańskiego, co tylko umocniło ścisłą integrację obu dzielnic, na której zależało nie tylko władcom.

Po krótkotrwałym zaangażowaniu się Wielkopolski (występującej po stronie Danii) w konflikt zbrojny z Pomorzem Zachodnim i Rugią w pierwszej połowie 1284 roku, doszło też do spotkania trzech książąt: Gryfity Bogusława IV, Mściwoja II i Przemysła II. 23 listopada 1287 roku w Słupsku władcy zawarli przymierze skierowane przeciwko każdemu przeciwnikowi, przede wszystkim zaś przeciwko napastliwej polityce Brandenburgii i rugijskiemu Wisławowi II. Porozumienie gwarantowało Bogusławowi IV objęcie Pomorza Gdańskiego na wypadek bezpotomnych zgonów Mściwoja i Przemysła.

Ten ostatni wiosną 1294 roku gościł w Wielkopolsce księcia gdańskiego, sam zaś 15 czerwca przebywał na Pomorzu, gdzie między innymi zatwierdzał w Słupsku dokumenty książęce. Mściwoj II – ostatni władca pomorski z rodzimej dynastii – zmarł 25 grudnia 1294 roku i został pochowany w opactwie cystersów w Oliwie. Po jego śmierci Przemysł zawitał do Gdańska i objął w posiadanie Pomorze Wschodnie. Zjednoczenie tego terytorium z Wielkopolską uczyniło z Przemysła II bodaj najsilniejszego z Piastów okresu rozbicia dzielnicowego. Wzmocniło nie tylko jego pozycję, ale i umożliwiło koronację na króla Polski (wraz z trzecią żoną Małgorzatą). Ceremonia, której przewodził arcybiskup Jakub Świnka, odbyła się 26 czerwca 1295 roku w Gnieźnie.

Po koronacji Przemysł wizytował Pomorze Gdańskie. 30 lipca 1295 roku gościł w Słupsku, potwierdzając tu przywileje klasztorom cysterskim w Oliwie i Żarnowcu. Następnie odwiedził inne spośród ważnych ośrodków pomorskich: Gdańsk, Tczew i Świecie, po czym w sierpniu powrócił do Wielkopolski. W październiku był znów nad Motławą, co tylko poświadcza jak ważną rolę w polityce króla odgrywała dzielnica pomorska.

Dobra passa nie trwała długo. Najprawdopodobniej z inspiracji margrabiów brandenburskich (jak głosi Rocznik kapituły poznańskiej), którzy z niepokojem obserwowali objęcie Pomorza Gdańskiego i koronację Przemysła, doszło do zamachu na króla. Spędzał on zapusty roku 1296 w niezbyt obronnym Rogoźnie. Rano w Środę Popielcową 8 lutego 1296 roku do miasta wtargnął zbrojny oddział z zamiarem porwania Przemysła II i wywiezienia go na Śląsk. Poraniony w trakcie obrony przed atakiem władca opóźniał jednak ucieczkę napastników, podjęto więc decyzję o jego dobiciu. Sprawców, którzy porzucili ciało w okolicach wsi Sierniki nigdy nie złapano.

Tak zginął „z Bożej łaski król Polski i książę Pomorza”, którego dalekosiężne plany związane były z trwałym sojuszem z Pomorzem Zachodnim i Meklemburgią, skierowanym przeciwko Brandenburgii, wyrastającej na znaczną potęgę militarną Europy.

Rys. Jan Matejko „Śmierć Przemysława w Rogoźnie”, rok 1881