Karta z historii Pomorza – 6 IV 1478 – Zajęcie Gardźca nad Odrą przez Warcisława X

Krótkotrwałe polepszenie stosunków podczas trwających dosyć często od XIV wieku wojen Gryfitów z Brandenburgią, zapewnił – mający miejsce 20 IX 1477 roku – ślub Bogusława X. Jego stryj – Warcisław X, odradzał związek z Małgorzatą Hohenzollern i nie mylił się w stwierdzeniu, że koligacje Gryfitów z niemieckim domem były przeważnie nieszczęśliwe. Zajmijmy się jednym z epizodów owego okresu związanym z Warcisławem X mającym wtedy 42 lata i będącym zagorzałym przeciwnikiem dynastii niemieckiej.

Wykorzystując uwikłanie Brandenburgii w wojnę na Śląsku, pomorski książę postanowił odzyskać opanowany przez Brandenburczyków Gardziec (Gartz), który konkurował w XV wieku ze Szczecinem i Stargardem, między innymi w handlu odrzańskim. Załogą wojskową miasta i zamku dowodził podówczas Werner z Schulenburga. Dawał się on we znaki szlachcie pomorskiej swoim hufcem jezdnych, bezwzględnie ściągającym z całej okolicy wszelkie kontrybucje. 5 kwietnia starosta brandenburski zamierzał wyprawić wielką ucztę dla wielmożów z okazji urodzin i chrzcin swojego syna. Do zaproszenia dołączone było żądanie dostarczenia owsa lub paszy dla koni. Ludzie Schulenburga udali się do sąsiednich wsi i miasteczek po zapasy żywności i zboże. Owies zobowiązany był dostarczyć także Bartłomiej Brusehauer, szlachcic z Dębogóry pod Widuchową, zwolennik Pomorzan i Warcisława.

Pomorski książę wykorzystał zaistniałą sytuację i polecił odwieźć żądany transport owsa o dzień później – po wspomnianych chrzcinach. Bartłomiej wyjednał na wysłanniku starosty przesunięcie terminu dostawy do poniedziałku 6 kwietnia i uzyskał zgodę, aby w godzinach porannych należące do niego wozy zostały wpuszczone do miasta Bramą Mostową od strony Odry i grobli łączącej się mostem z miastem. Przekonany, że podstęp się uda, Brusehauer natychmiast powiadomił księcia o nadarzającej się sposobności do zajęcia Gardźca.

Z jednej strony grobli, przez którą przepływała rzeka, znajdowała się zapora celna, z drugiej zaś drewniana wieża, skąd podnosił się most i można było dogodnie bronić grobli. Z tegoż miejsca żołnierze pilnowali otoczenia przed napaścią na miasto.

Osiem drewnianych wozów konnych właściciela Dębogóry zostało obłożonych z zewnątrz workami z sieczką jakoby owsem, a pod sianem i słomą znajdowali się ukryci ludzie Bartłomieja. Wcześniej porozumiał się on z najbardziej zaufanymi spośród rycerstwa pomorskiego z okolic Widuchowej, by o przedponiedziałkowym północku stawili się zbrojnie w umówionym punkcie. W nocy potajemnie ściągnięto również sojusznicze oddziały mieszczan ze Szczecina oraz Stargardu, które podkradły się Odrą pod Gardziec na zamaskowanych trzciną i sitowiem dziesięciu łodziach, oczekując rozwoju wypadków na brzegu rzeki.

Kiedy wciąż zamroczeni po uczcie żołnierze przepuścili wozy po opuszczonym moście, doszło do nagłego uderzenia Pomorzan. Część strażników została zrzucona do rzeki i utopiona; dopadnięto także tych, którzy zdołali uciec na wieżę, by zaalarmować o natarciu. Wieża została obstawiona pomorskimi rycerzami i kontynuowano przejazd do miasta, jednocześnie wezwano szczecińskich i stargardzkich mieszczan. Po sforsowaniu murów wyłamali oni Bramę Szczecińską i wpuścili tędy czekającego już Warcisława. Pomorskie rycerstwo rozpierzchło się i opanowało miasto. Według słów szczecińskiego kronikarza Tomasa Kantzowa – Werner von Schulenburg miał się bronić w Bramie Czterokolskiej przez cztery dni. Warcisław nakazał zburzyć zamek, uprzednio pozwalając żonie starosty wraz z dziećmi opuścić komnaty. Pomorzanie przebywający w mieści złożyli hołd księciu, a i sam Schulenburg wreszcie się poddał. W ten sposób po ośmiu latach od przejęcia przez margrabiów – Gardziec wrócił pod władztwo Pomorza.

Warcisław X wraz z pomocą wojsk bratanka odbił jeszcze dwa kolejne miasta: Czterykół i Łeknicę, a przed kolejnymi zdobyczami na zmieniającym się pograniczu powstrzymała go choroba. Zmarł w grudniu tego samego roku, tym samym Bogusław X stał się jedynym władcą całego Pomorza Gryfitów.

Rys. Warcisław X wg obrazu Corneliusa Krommeny„Drzewo genealogiczne książąt Pomorza Zachodniego” 1598 rok (Muzeum Narodowe w Szczecinie)